دکتر قدسیه جوینی
دکترای تخصصی کاردرمانی عضو هیئت علمی گروه کاردرمانی دانشکده علوم توانبخشی در گفتگو با روابط عمومی و گروه خبری علمی ،پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی :
در عصر دیجیتال، کودکان از نخستین سالهای زندگی با صفحات نمایشگر (موبایل، تبلت، تلویزیون) مواجه می‌شوند. مطالعات اخیر نشان میدهد که استفاده بی رویه از این ابزارها نه تنها بر سلامت جسمی کودکان (چاقی، اختلالات بینایی) تأثیر میگذارد، بلکه پیامدهای عمیقی بر رشد شناختی، مهارتهای اجتماعی و سلامت روان آنها دارد.
دکتر جوینی گفت پدیده ای به نام «اتیسم دیجیتال» (Digital Autism) نیز به تازگی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است که به علائم شبه اتیسم ناشی از انزوای مجازی اشاره دارد. در ادامه به بررسی علمی این موضوع و ارائه راهکارهای عملی میپردازد.
اسکرینتایم و اثرات آن بر کودکان
تعریف اسکرینتایم: زمان صرف شده برای استفاده از دستگاههای دیجیتال (تماشای ویدیو، بازیهای رایانهای، شبکه های اجتماعی).
آمار هشداردهنده:
- طبق گزارش WHO (2023)، ۵۴% کودکان زیر ۵ سال بیش از ۱ ساعت در روز از صفحات نمایشگر استفاده میکنند.
- افزایش ۳۰ درصدی اختلالات توجه (ADHD) در کودکانی با اسکرینتایم بالای ۴ ساعت روزانه.
اثرات منفی:
- تاخیر در رشد گفتار و زبان.
- کاهش مهارتهای اجتماعی (عدم تمایل به تعامل چهره به چهره).
- اختلالات خواب و افزایش اضطراب.
اتیسم دیجیتال؛ واقعیت یا اغراق؟
- اتیسم دیجیتال چیست؟
اصطلاحی است که برای توصیف علائمی شبیه به اختلال طیف اتیسم (مانند عدم تماس چشمی، حساسیتهای حسی، و انزوای اجتماعی) به کار میرود، اما منشأ آن استفاده بیش ازحد از فضای مجازی است، نه عوامل ژنتیکی یا عصبی.
تفاوت با اتیسم کلاسیک:
- در اتیسم دیجیتال، علائم معمولاً با کاهش اسکرینتایم بهبود مییابند.
- کودکان مبتلا به اتیسم دیجیتال ممکن است در محیطهای غیردیجیتال، رفتارهای اجتماعی بهتری نشان دهند.
راهکارهای عملی برای خانواده ها
۱. الگوسازی مثبت: کاهش استفاده والدین از موبایل در حضور کودکان.
۲. قانونگذاری:
- کودکان زیر ۲ سال: عدم استفاده از صفحات نمایشگر.
- کودکان ۲-۵ سال: حداکثر ۱ ساعت در روز با محتوای آموزشی.
۳. جایگزینهای خلاقانه:
- بازیهای فیزیکی و گروهی (مانند پازل، نقاشی، ورزش).
- کتابخوانی تعاملی و قصهگویی.
۴. فناوری هوشمند: استفاده از اپلیکیشنهای کنترل زمان استفاده
نتیجه گیری
کودکان امروز، در معرض «سونامی دیجیتالی» قرار دارند که سلامت روان و آینده اجتماعی آنها را تهدید میکند. اصطلاح اتیسم دیجیتال زنگ خطری است برای والدین، مربیان و سیاستگذاران تا با مدیریت اسکرینتایم، فضایی متعادل برای رشد همه جانبه کودکان فراهم کنند.